DHBT-2 Fıkıh Usulü: İslam Hukukunda Ehliyetler Ders Notları

DHBT sınavı kapsamında yer alan Fıkıh Usulü konusu, adayların dikkatle çalışması gereken temel alanlardan biridir. Bu yazımızda, özellikle DHBT-2 alanında çıkan “İslam Hukukunda Ehliyetler” konusunu ayrıntılı bir şekilde ele alacağız. Bu bilgiler, hem konunun anlaşılması hem de ÖSYM DHBT formatına uygun şekilde hazırlanmanız için önemlidir.

İslam Hukukunda Ehliyet Kavramı

Ehliyet, bireyin haklara sahip olabilmesi ve hukuki sorumluluk taşıyabilmesi anlamına gelir. İslam hukukunda ehliyet, iki temel başlıkta incelenir: Vucûb Ehliyeti (hak ehliyeti) ve Eda Ehliyeti (fiil ehliyeti).

1. Vucûb Ehliyeti (Hak Ehliyeti)

Bu ehliyet türü, kişinin doğrudan hak sahibi olabilmesi ve borç altına girebilmesi anlamına gelir. Temelinde "zimmet" yani hukuki kişilik vardır. Yalnızca sağ doğmak, bu ehliyetin kazanılması için yeterlidir.

• Eksik Vucûb Ehliyeti: Anne karnındaki cenin, bazı haklara (miras, nesep, vakıf, vasiyet) sahiptir. Ancak yalnızca lehine olan işlemler geçerli kabul edilir.

• Tam Vucûb Ehliyeti: Doğumla başlar, ölümle sona erer. Birey bu süreçte hem hak sahibi olur hem de borç altına girebilir.

2. Eda Ehliyeti (Fiil Ehliyeti)

Eda ehliyeti, kişinin yaptığı fiillerin hukuken geçerli olabilmesini ifade eder. Bu ehliyet akıl ve temyiz gücüne bağlıdır.

• Eksik Eda Ehliyeti: 7 yaşından bulûğ çağına kadar olan dönemdir. Bu yaş aralığındaki çocuklara "mümeyyiz çocuklar" denir.

  • Sırf yararına olan işlemleri kendi başına yapabilir.

  • Zarara sebep olabilecek işlemleri geçersizdir.

  • Hem yarar hem zarar içeren işlemler veli iznine bağlıdır.

• Tam Eda Ehliyeti: Bulûğ çağına ulaşmakla başlar. Kişi hem ibadet hem de muamelat alanında tam sorumluluk sahibidir.

3. Ehliyeti Etkileyen Arızalar

İslam hukukunda kişinin ehliyetini doğrudan veya dolaylı şekilde etkileyen bazı durumlar vardır. Bunlar iki gruba ayrılır:

• Semâvî Arızalar: Kişinin kendi iradesi dışında gelişen durumlardır. Delilik, baygınlık, ölüm, hayız gibi hâller bu gruba girer. Bu durumlarda kişi bazı sorumluluklardan muaf tutulur.

• Müktesep Arızalar: Kişinin sonradan kazandığı, kendi fiiliyle oluşan engellerdir. Sarhoşluk, cehalet, ikrah (zorlama) ve hezl (ciddiyetsizlik) gibi durumlar bu başlık altında değerlendirilir. Bu hâller kişinin eda ehliyetini geçici veya kalıcı olarak etkileyebilir.

Sonuç

İslam Hukukunda Ehliyetler, hem ibadet hem de muamelat açısından bireyin dinî ve hukukî sorumluluklarını anlaması açısından oldukça önemlidir. Bu konu, DHBT-2 kapsamında sıkça sorulan alanlardan biri olup, fıkıh usulü başlığı altında detaylı şekilde ele alınır. Özellikle ÖSYM DHBT sınavında bu tür kavramların tanımına ve kapsamına yönelik sorular gelmesi muhtemeldir. Bu nedenle konunun iyi anlaşılması, kavramların karşılaştırmalı öğrenilmesi ve örneklerle pekiştirilmesi gerekir.

DHBT sınavı hazırlığında olan adaylar için, bu notlar özet ve sade bir tekrar niteliğindedir. İslam hukukunun temel taşlarından biri olan ehliyet kavramı, sadece teorik değil aynı zamanda pratik anlamda da önem taşır.