DHBT-2 Fıkıh Usulü: İslam Hukukunda Hükümler Ders Notları

DHBT sınavına hazırlanan adaylar için fıkıh usulü konusu, sınavın en kritik bölümlerinden biridir. Özellikle DHBT-2 Fıkıh Usulü kısmında çıkan sorular, adayların İslam hukukuna dair temel kavramları ve hükümleri bilmesini gerektirir. Bu yazımızda, İslam hukukunda hükümler konusunu detaylı bir şekilde ele alarak, ÖSYM DHBT-2 formatına uygun ders notları sunacağız.

İslam Hukukunda Hükümler

İslam hukukunda hükümler iki temel başlığa ayrılır: Vaz’î (vad’î) hükümler ve teklifi hükümler.

A. Vaz’î Hükümler

Vaz’î hükümler, şâriin hüküm koyarken dikkate aldığı bağlayıcı unsurlardır:

• İllet: Hükmün dayandığı sebeptir. Örneğin sarhoşluk, içkinin haram olmasına illet olur.

• Sebep: Hükmün doğmasını sağlayan durumdur. Namaz için vakit, oruç için hilalin görülmesi gibi.

• Rükun: Yapının asli unsurudur. Namazda kıraat, nikâhta irade beyanı gibi.

• Şart: Geçerlilik için gerekli olan, ama asli unsur olmayan durumdur. Namaz için abdest örnek verilebilir.

• Mâni: Hükmün uygulanmasını engelleyen sebeptir. Sütkardeşlik evlenmeye mâni olur.

Hükmün geçerliliği açısından ise üç kavram öne çıkar:

• Sahih: Rükün ve şartlar tamdır.

• Fâsit: Şart eksiktir.

• Bâtıl: Rükün eksiktir.

Hanefîlere göre, ibadetlerde hem bâtıl hem fâsit durumlarda tekrar gerekirken; muamelatta sadece bâtıl tekrar gerektirir. Diğer mezhepler ise her iki durumda da tekrar gerektiğini savunur.

B. Teklifi Hükümler

Teklifi hükümler, mükelleflerin fiilleriyle ilgili doğrudan emir ve yasakları içerir:

• Farz: Kesin delillerle sabittir. İnkârı küfür sayılır.

  • Farz-ı Ayn: Her bireyin sorumluluğundadır.

  • Farz-ı Kifaye: Bir grup yerine getirirse diğerlerinden düşer.

• Vacip: Zannî delille sabittir. Terk edilirse telafisi mümkündür.

• Sünnet: Peygamberin teşvik ettiği fiillerdir.

  • Sünnet-i Müekkede: Sürekli yapılması gereken sünnetlerdir.

• Müstehap: Yapılması sevaptır, yapılmazsa günah yoktur.

• Mubah: Ne sevap ne günah getiren fiillerdir.

• Haram ve mekruh ise yapılması yasaklanan fiillerdir.

Bu bilgiler, DHBT 2 Fıkıh Usulü konularında başarı sağlamanın temel taşlarını oluşturur. DHBT adaylarının bu kavramları ezberlemeden önce anlamaya yönelik çalışmalar yapması, kalıcı öğrenmeyi sağlayacaktır.